Effectief misbruik van Wob en Wet Dwangsom marginaal

De Wob misbruiken om een dwangsom op te strijken is zinloos, anders dan gemeenten, VNG en Minister suggereren. Persbericht hier en cijfers hier.

Onlangs meldde Binnenlands Bestuur al dat het “misbruik” van de Wob in combinatie met de Wet Dwangsom wel meeviel, wat bij ambtenaren direct heftige reacties losmaakte. Onderzoek onder 215 van de 403 Nederlandse gemeenten wees namelijk uit dat het misbruik schromelijk overdreven werd. Zoals vorig jaar al uitgebreid besproken, is de laatste 2-3 jaar sprake van een stijging van het aantal Wob verzoeken aan overheidsorganen; in ieder geval sinds de Wet dwangsom en beroep bij niet tijdig beslissen is ingevoerd (in oktober 2009). De conclusie die de VNG (en bestuursorganen) hieraan verbond, is dat dit DUS het gevolg is van de Wet dwangsom. Nu zullen er ongetwijfeld verzoekers zijn die weinig op hebben met de Openbaarheid van Bestuur – met afgelopen jaar als dieptepunt (naast de volkomen terecht afgeserveerde Dordtse huisjesmelker) de verzoeken die de Haagse Nicky Voorbach heeft gedaan aan alle gemeenten (voor het inhoudelijke verzoek hier). Hij vroeg alle informatie met betrekking tot vergunningen op sinds 1988 en gaf daarbij direct al aan dat hij voor 300 euro afzag van zijn recht op informatie. Wat Retecool Juridisch betreft is dat een heldere poging tot afpersing en mag een gemeente die dat verzoek ontvangt daar rustig aangifte van doen (we staan hen zelfs gratis bij daarin, zo zijn we).

In essentie is de Wob zo ingericht dat er geen belang hoeft te worden gesteld bij een verzoek. Helaas verleidt dat nogal eens ambtenaren om luid schreeuwend de deur dicht te smijten vanwege verondersteld misbruik. Een voorbeeld hiervan is het verzoek vorig jaar in het kader van een onderzoek naar taalgebruik en communicatierichtlijnen richting burgers. Dat werd door een aantal brulgemeesters direct weggezet als misbruik dat naar “het lettertype dat gebruikt wordt” vroeg om “dwangsommen te incasseren”. Leuk verhaal, goeie headline, maar een volstrekt verkeerde weergave van feiten. Een quote uit het persbericht van de gemeente Tytsjerksteradiel naar aanleiding van het verzoek over communicatieregels binnen de gemeente: “E-mail biedt dergelijke verzoekers de mogelijkheid op een eenvoudige manier een identiek Wob-verzoek tegelijkertijd bij een groot aantal gemeenten in te dienen. Het gaat dus om oneigenlijk gebruik van de Wob (..)“. Dat is wel erg kort door de bocht.

Nu hadden we de informatie over 2012 in die post reeds besproken, inmiddels heeft Retecool Juridisch de hand weten te leggen op dezelfde informatie met betrekking tot daadwerkelijk verbeurde dwangsommen en wob verzoeken bij de gemeenten over 2013. (Hier vind je het nieuwsbericht met bespreking van de getallen en de getallen zelf staan hier in excel.) De overheid blijft roepen dat er sprake is van “schandalige en forse misbruik”, maar zoals uit onze gegevens blijkt is het effect daarvan in financiële zin marginaal. Hoogstwaarschijnlijk bedragen de kosten voor de nieuwjaarsborrels van de gemeenten opgeteld meer dan men aan dwangsommen kwijt is.
Wel is duidelijk dat er een omslag in de communicatie nodig is van politici en bestuursorganen, want er is wel sprake van een verhoogde werkdruk op de afhandelend ambtenaren (sec steeg het aantal verzoeken, terwijl de ambtelijke apparaten worden ingekrompen). De belangrijke vraag die we daarom moeten stellen is of dat gebeurd is door de invoering van de wet dwangsom, door het mondiger worden van de burger (die zich overigens ook geconforonteerd ziet met een steeds meer calculerende overheid) of door het aanhoudende geroep dat als dat er sprake zou zijn van forse financiële schade door de wet dwangsom. Het is immers voor te stellen dat juist het gebrul over “enorm veel gemeenschapsgeld” dat verkwist wordt door misbruik, een aantal gelukszoekers heeft gestimuleerd “te gaan wobben”. Zonder dat dit uiteindelijk veel opgeleverd heeft in financiele zin blijkt nu (de Wet Dwangsom werkt dus effectief, er wordt tijdig besloten). Daarbij zorgt de toenemende bekendheid van de Wob (mede dankzij die roeptoeters) eveneens ervoor dat burgers deze route gaan volgen in plaats van simpelweg er een belletje aan te wagen, zoals in het verleden.
Het zou daarom het publieke debat (en vervolgens hoogstwaarschijnlijk ook de werkdruk) bijzonder goed doen wanneer duidelijk gemaakt zou worden door VNG, politici en bestuursorganen, dat “wobben” in de veronderstelling een dwangsom te kunnen vangen, financieel niet interessant is. In ons omringende landen wordt namelijk 5 tot 10 keer zoveel gewobt met de ter aldaar geldende wetgeving.
Ook is het – in het kader van de diverse wetten die in voorbereiding zijn (geweest) (1 en 2) – relevant aan te stippen dat wanneer informatie reeds openbaar is, daarna niet meer onder de Wob op te vragen is. Actieve openbaarmaking zou dus het probleem al een stuk indammen. Zou namelijk iedere gemeente alle regelmatig opgevraagde informatie in een jaarverslag opnemen, op een website zetten of (centraal) doorzoekbaar bijeenbrengen (het Noorse model) dan raakt men een enorme hoeveelheid “grote” verzoeken kwijt. RTL Nieuws heeft geen “scoop” meer met declaraties van colleges van B&W (of de AFM) als iedere burger die informatie zelf al een maand ervoor had kunnen opzoeken. (En, nog mooier, een willekeurige wethouder zal wel drie keer nadenken voor die na een avondje doorzakken op kosten van de gemeenschap een taxi naar huis pakt wanneer hij weet dat die declaratie een week later op internet staat.
Wat nog minder belicht wordt, is dat de Wet Dwangsom geen bestraffing oplevert voor beroerde baggerbesluiten, maar enkel voor het niet tijdig besluiten op een verzoek tot informatie. Een veel gebruikt trucje is dan ook dat een orgaan een rommelbesluit neemt wanneer ze een termijn dreigt te missen en het daarna rechttrekken in een aanvulling of in bezwaar. Met de huidige wetgeving heeft een orgaan 4 weken om te beslissen, een termijn die middels verdaging opgerekt kan worden tot 8 weken. Vervolgens kan in overleg met de verzoeker nog een nadere verlenging van de termijn overeengekomen worden, maar zou dat niet lukken dan is na het ontvangen van een ingebrekestelling nog 2 weken de tijd voordat ze de eerste dag dwangsom verbeuren (à 20 euro per dag). Dus opgeteld heeft men minimaal 10 weken om te besluiten op een verzoek (ongeacht de kwaliteit van het besluit, het zenden van ieder soort besluit voorkomt een dwangsom). Hoewel omvangrijke verzoeken dus wel tijd kosten om uit te zoeken, is het niet dat het volstrekt onmogelijk is om een dwangsom te voorkomen als er een omvangrijk verzoek binnenrolt. Overigens, om die 10 weken in perspectief te zetten: een veel gebruikelijker termijn is 14 dagen met een 14 dagen verdagingsoptie.
In dat licht is deze column van Frits Wester hier interessant leesvoer. Er is namelijk weinig tot niets veranderd sinds juli 2013. Deze maand werd nog het meldpunt wobstructie geopend. Niet zonder reden. De vraag is nu vooral of de politiek en VNG nog blijven volhouden dat er sprake zou zijn van misbruik van de Wet Dwangsom.

En zoals dat hoort, geven we alle beschikbare data erbij.